دکتر محمد حسین میربلوک

درمان آب آوردن مغز در بزرگسالان چگونه است؟ آیا امری شدنیست؟
آیا تا به حال احساس کرده اید که سرتان در محفظه ای تنگ و تاریک محبوس شده است؟! انقدر احساس سنگینی در سرتان کنید که انگار یک وزنه بیست کیلویی روی آن گذاشتند!
هیدروسفالی یا آب آوردن مغز، بیماری‌ ای است که در آن، تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در مغز باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌ شود. همانطور که می دانید این فشار اضافی می‌ تواند به بافت مغز آسیب برساند و طیف وسیعی از علائم عصبی را به دنبال داشته باشد. 
از سردردهای شدید گرفته تا اختلالات حرکتی و حتی مشکلات شناختی، هیدروسفالی در صورت عدم تشخیص و کنترل به موقع قطعا می تواند به بافت مغز آسیب رسانده و حتی طیف گسترده ای از علائم عصبی مثل سردردهای شدید را به دنبال داشته باشد.

هیدروسفالی مغز چیست

هیدروسفالی تجمع مایع در حفره هایی به نام بطن در عمق مغز می باشد. این مایع اضافی اندازه بطن ها را افزایش می دهد و در ادامه فشار بر مغز وارد می کند.
مایع مغزی نخاعی معمولاً از طریق بطن ها جریان می یابد و مغز و ستون فقرات را احاطه می کند. 
از طرفی خب طبیعتا فشار مایع مغزی نخاعی بیش از حد می تواند بافت های مغز را آسیب برساند و باعث طیف وسیعی از علائم مرتبط با عملکرد مغز شود.
هیدروسفالی می تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در نوزادان و بزرگسالان 60 ساله و بالاتر رخ می دهد. جراحی می تواند سطح مایع مغزی نخاعی سالم را در مغز بازیابی و حفظ کند. درمان ها می توانند علائم ناشی از هیدروسفالی را مدیریت کنند.

علائم هیدروسفالی می تواند بسته به سن متفاوت باشد.
با این حال بسته به شرایط نوزاد و وضعیت بیماری ممکن است شاهد علائم زیر در نوزادان باشیم:
🔵️ تغییر در اندازه سر؛ سری بزرگتر از حد معمول 
🔵️ افزایش سریع اندازه سر نوزاد
🔵️ بروز برآمدگی یا نقطه نرم متورم در بالای سر
🔵️ علائم فیزیکی تهوع و استفراغ 

🔵️ علائم هیدروسفالی  
🔵️ خواب آلودگی یا بی حالی 
🔵️ تحریک پذیری 
🔵️ عدم تغذیه درست 
🔵️ تشنج 
🔵️ داشتن چشم های ثابت به سمت پایین (غروب چشم ها) 
🔵️ بروز مشکل در قدرت عضلات

علائم هیدروسفالی کودکان 

در میان نوپاها و کودکان بزرگتر، علائم امکان دارد تا شامل موارد زیر باشد:

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر نشانه های هیدروسفالی در فردی ظاهر شود باید حتما به جراح مغز مراجعه نماید. همچنین دقت کنید تا در صورت مشاهده علائم زیر در نوزادان و نوپاها، مراقبت‌ های پزشکی اورژانسی درخواست کنید:
🟠️ گریه با صدای بلند
🟠️ مشکل در مکیدن یا تغذیه
🟠️ استفراغ مکرر بدون علت مشخص
🟠️ تشنج
به طور کلی در صورت مشاهده سایر علائم هیدروسفالی در هر گروه سنی، به دنبال مراقبت پزشکی فوری باشید.

علت آب آوردن مغز در بزرگسالان

🟡️ بطن‌ های مغز
هیدروسفالی ناشی از عدم تعادل بین میزان تولید مایع مغزی نخاعی و میزان جذب آن در جریان خون است.
بافت‌های پوشاننده بطن‌های مغز مایع مغزی نخاعی تولید می‌کنند. این مایع از طریق کانال‌ها از بطن‌ها جریان می‌یابد. مایع در نهایت به فضاهای اطراف مغز و ستون فقرات جریان می‌یابد. این مایع عمدتاً توسط رگ‌های خونی در بافت‌های سطح مغز جذب می‌شود.
🟡️ مایع مغزی نخاعی نقش مهمی در عملکرد مغز ایفا می‌ کند:
این مایع به مغز نسبتا سنگین اجازه شناور ماندن در جمجمه را می دهد، همچنین باعث کاهش ضربه به مغز برای جلوگیری از آسیب می شود، جریان رفت و برگشت بین حفره مغز و ستون فقرات را کنترل می کند که این جریان فشار ثابت داخل مغز را رقم می زند و تغییرات فشار خون در مغز را امکان‌پذیر می‌ کند.
اما گاهی این مایع بیش از حد تولید و تجمع می یابد. تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در بطن‌ ها می‌ تواند به یکی از دلایل زیر رخ دهد:
🟡️ انسداد جریان: انسداد جزئی جریان مایع مغزی نخاعی شایع‌ ترین علت تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در بطن‌ها است. انسداد ممکن است از یک بطن به بطن دیگر یا از بطن‌ها به فضاهای دیگر اطراف مغز رخ دهد.
🟡️ جذب ضعیف: مشکل جذب مایع مغزی نخاعی آنقدر شایع نیست، اما این عامل اغلب به التهاب بافت‌ های مغز ناشی از بیماری یا آسیب دیدن مرتبط است.
🟡️ تولید بیش از حد مایع مغزی نخاعی

عواملی که ریسک هیدروسفالی را بالاتر می برند:
اغلب اوقات، علت دقیق هیدروسفالی مشخص نیست. با این حال، مشکلات رشد (مادرزادی) یا پزشکی (به علت برخی بیماری ها یا آسیب) می توانند موجب هیدروسفالی شوند یا بروز آن را تحریک کنند.

هیدروسفالی امکان دارد تا هنگام تولد یا قبل از آندر فرد وجود داشته باشد، که این مورد به عنوان هیدروسفالی مادرزادی شناخته می شود. گاهی نیز ممکن است اندکی پس از تولد رخ دهد. هر یک از موارد زیر امکان بروز هیدروسفالی در نوزادان را فراهم می کند:
سیستم عصبی مرکزی در کودک به گونه‌ ای رشد کرده باشد که جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کند. خونریزی در بطن‌ ها رخ داده باشد، تولد زودرس باشد، در دوران بارداری عفونتی در رحم وجود داشته است؛ مانند سرخچه یا سیفلیس. همچنین عفونت می‌ تواند باعث تورم در بافت‌ های مغز جنین شود.
عوامل دیگری که می‌توانند سبب بروز هیدروسفالی در هر یک از گروه های سنی شود، عبارتند از:
تومورهای مغز یا نخاع، عفونت‌ های سیستم عصبی مرکزی، مانند: مننژیت باکتریایی یا سرخچه، خونریزی در مغز ناشی از سکته مغزی یا آسیب سر، آسیب دیگر به مغز.

عوارض بیماری هیدروسفالی

در بیشتر موارد، هیدروسفالی با مرور زمان بدتر می‌ شود. بدون درمان موثر، هیدروسفالی منجر به عوارض خواهد شد. عوارض ممکن است شامل اختلالات یادگیری یا ناتوانی‌ های رشدی و جسمی باشد. 
عوارض این بیماری همچنین می‌ تواند منجر به مرگ شود. زمانی که هیدروسفالی خفیف بوده و فورا درمان شود، ممکن است عوارض جدی کمی رقم بزند و یا حتی هیچ عارضه‌ ای را به همراه نداشته باشد.

تشخیص هیدروسفالی

تشخیص هیدروسفالی معمولاً بر اساس موارد زیر است:
🔷️ علائم بیمار 
🔷️ معاینه فیزیکی عمومی
🔷️ معاینه عصبی 
🔷️ آزمایش‌های تصویربرداری مغز (MRI- CT scan)

درمان آب آوردن مغز در بزرگسالان

برای درمان بیماری آب آوردن مغز در بزرگسالان، معمولاً از دو روش جراحی استفاده می‌ شود.
جراحی شانت: رایج‌ ترین روش درمان، کار گذاشتن یک سیستم زهکشی به نام شانت است. این سیستم شبیه یک لوله باریک و قابل انعطاف می باشد که یک دریچه هم دارد. این دریچه باعث می‌ شود تا مایع اضافی مغز با سرعت مناسب به جایی که باید برود، هدایت شود. یک سر این لوله داخل مغز و سر دیگر آن معمولاً به شکم یا قلب وصل می‌ شود تا مایع اضافی به راحتی جذب شود. افرادی که این جراحی را انجام می‌ دهند، معمولاً تا آخر عمر به این سیستم نیاز دارند و باید مرتباً تحت نظر پزشک باشند.
ونتریکولوستومی آندوسکوپی سوم: در این روش، جراح با استفاده از یک دوربین کوچک، داخل مغز را بررسی می‌ کند و سپس با ایجاد یک سوراخ کوچک، راه خروج مایع اضافی را باز می‌ کند. این کار باعث کاهش فشار روی مغز می‌شود.

عوارض نادر عمل هیدروسفالی

آسیب به اعصاب کرانیال:
عصب‌های کرانیال مسئول کنترل عملکردهای مهمی مانند بینایی، شنوایی و حرکت عضلات صورت هستند. آسیب به این اعصاب در حین جراحی نیز در موارد نادر ممکن است رخ دهد.
مننژیت:
عفونت پرده‌های محافظ مغز و نخاع 
   • انتخاب جراح مغز زبده برای انجام این کار می تواند تا حد زیادی عوارض مربوط به عمل را رفع کند.

در آخر
آب آوردن مغز یک بیماری است که در آن مایع اضافی در مغز جمع می‌شود. برای درمان این بیماری، معمولاً از جراحی استفاده می‌شود. دو روش اصلی جراحی عبارتند از: کار گذاشتن شانت و ونتریکولوستومی آندوسکوپی سوم. هر دو روش با هدف کاهش فشار روی مغز و بهبود وضعیت بیمار انجام می‌شوند.
نکات مهم:
🟢️ انتخاب روش جراحی به عوامل مختلفی مانند نوع بیماری، سن بیمار و شرایط کلی او بستگی دارد.
🟢️ جراحی شانت رایج‌ترین و موثرترین روش درمان است.
🟢️ پس از جراحی، بیمار باید به طور مرتب تحت نظر پزشک باشد تا از عملکرد صحیح شانت اطمینان حاصل شود.
 برگرفته از: mayoclinic.org